28 жовтня, світова спільнота, зокрема в Закарпатті, відзначає 107-му річницю створення Першої Чехословацької Республіки – події, що назавжди змінила долю нашого краю. Цей день символізує не лише народження демократичної держави в серці Європи, але й інтеграцію Підкарпатської Русі, як тоді називали Закарпаття, до прогресивного європейського простору. Після розпаду Австро-Угорської імперії внаслідок Першої світової війни чехи, словаки та русини знайшли спільну платформу для свободи та розвитку. Дізнайтеся більше про святкування в Ужгороді.

Передумови утворення Чехословаччини: Від імперії до незалежності

Наприкінці Першої світової війни Австро-Угорська імперія, яка століттями пригнічувала слов’янські народи, почала руйнуватися. 28 жовтня 1918 року в Празі було проголошено незалежну Чехословацьку Республіку – подію, що стала кульмінацією зусиль чеських і словацьких емігрантів у США та Європі. Ключову роль відіграли Піттсбурзькі угоди від 30 травня 1918 року, підписані Томашем Гаррігом Масариком, Міланом Растіславом Штефаніком та іншими лідерами, які заклали основу для федеративної держави. Масарик, філософ і демократ, став першим президентом, уособлюючи принципи гуманізму та толерантності.

Для Закарпаття цей момент був переломним. Раніше край, відомий як Угорська Рус, страждав від мадяризації та економічної відсталості. Русини прагнули самовизначення. 8 листопада 1918 року в Хусті зібралася Національна Рада Русинів, яка ухвалила рішення про приєднання до Чехословаччини, сподіваючись на автономію та захист від угорського реваншу. Цей акт став першим кроком до інтеграції, закріпленої пізніше міжнародними договорами.

Включення Підкарпатської Русі: Автономія та міжнародне визнання

Підкарпатська Русь офіційно увійшла до складу Чехословаччини як автономна одиниця 1919 року. Сен-Жерменський мирний договір від 10 вересня 1919 року та Тріанонський договір від 4 червня 1920 року юридично підтвердили це, відокремивши Закарпаття від Угорщини та приєднавши до нової республіки. Назва “Підкарпатська Русь” (Země Podkarpatskoruská) відображала етнічну ідентичність русинів, а край став однією з чотирьох основних земель держави.

На чолі Директорії Підкарпатської Русі спочатку стояв Григорій Жаткович, американський русин, призначений Масариком.  Цей період позначився створенням органів самоврядування, земельним реформою та захистом національних прав. Чехословацький уряд інвестував у край, будуючи дороги, мости та школи, що радикально покращило інфраструктуру.

Економічно Закарпаття перетворилося з аграрного відсталого регіону на “перлину” Карпат. За чехів з’явилися понад 100 русинських шкіл, гімназії в Ужгороді та Мукачеві, а також перші університетські осередки. Енергетичний бум – будівництво 50 гідроелектростанцій – забезпечив електрифікацію сіл, де раніше панувала темрява. Зарплати вчителів сягали 200-300 корон, а робітників на заводах – 150-200, що було вдвічі вище, ніж за угорців. Життя в Підкарпатській Русі за чехів.

Культурний розквіт був не менш вражаючим: видавалися газети “Русин” і “Нова свобода”, діяли театри, а фольклорні колективи популяризували гуцульські традиції. Толерантна політика Праги сприяла міжетнічному діалогу між русинами, чехами, словаками та євреями.

Розвиток Підкарпатської Русі в міжвоєнний період: Досягнення та виклики

З 1919 по 1938 рік Чехословаччина стала для Підкарпатської Русі школою демократії. Парламентські вибори, свобода преси та релігійна толерантність контрастували з попереднім гнітом. Національна меншина русинів отримала культурну автономію. Однак, автономія була обмеженою: Прага централізувала фінанси, що викликало невдоволення.

Економічний прогрес супроводжувався соціальними реформами. Земельна реформа розподілила маєтки серед селян, а кооперативи стимулювали сільське господарство. Туризм у Карпатах приваблював європейців, перетворюючи Поляну та Синевир на курорти. Проте, Велика депресія 1929 року вдарила по краю, посиливши еміграцію.

Політично ситуація загострилася наприкінці 1930-х. Мюнхенська угода 1938 року призвела до розпаду Чехословаччини, а Підкарпатська Русь отримала обмежену автономію. 15 березня 1939 року проголошено Карпатську Україну, але Угорщина окупувала край. Ця трагедія обірвала “чехословацьку весну” для Підкарпатської Русі.

Сучасні наслідки: Від спадщини до партнерства

Спадщина Першої Чехословацької Республіки жива в Закарпатті. Архітектура Ужгорода – сецесійні будинки та мости – нагадує про той період. Сьогодні Чехія та Словаччина підтримують Україну: 398 тис. закарпатців знайшли прихисток у Чехії, а словаки прийняли 170 тис. переселенців. Святкування річниці в Закарпатському музеї.

У 2025 році в Ужгороді відбулися урочистості з дипломатами, де наголосили на цінностях Масарика – свободі та взаєморозумінні. Регіон інтегрується в ЄС, релокуючи підприємства з Чехії, що відроджує “чехословацький” бум. Історія вчить: демократія – ключ до процвітання.

У висновку, річниця Першої Чехословацької Республіки – нагадування про єдність слов’янських народів. Для Закарпаття це був період розквіту, що формує нашу ідентичність. Вшановуючи минуле, ми будуємо європейське майбутнє

Степан Сікора

Výročí První Československé Republiky: Dědictví pro Zakarpatí

Předpoklady vzniku Československa: Od říše k nezávislosti

Na konci první světové války se Rakousko-Uherská říše, která po staletí utlačovala slovanské národy, začala rozpadat. 28. října 1918 byla v Praze vyhlášena nezávislá Československá Republika – událost, která byla vyvrcholením úsilí českých a slovenských emigrantů v USA a Evropě. Klíčovou roli sehrály Pittsburgské dohody z 30. května 1918, podepsané Tomášem Garriguem Masarykem, Milanem Rastislavem Štefánikem a dalšími lídry, kteří položili základy federativního státu. Masaryk, filozof a demokrat, se stal prvním prezidentem, ztělesňujícím principy humanismu a tolerance.

Pro Zakarpatí byl tento okamžik zlomový. Dříve region, známý jako Uherská Rus, trpěl maďarizací a ekonomickou zaostalostí. Rusíni, převážně Ukrajinci, toužili po sebeurčení. 8. listopadu 1918 se v Chustu sešla Národní Rada Rusínů, která přijala rozhodnutí o připojení k Československu, doufajíc v autonomii a ochranu před maďarskou revanší. Tento akt se stal prvním krokem k integraci, později zakotvené mezinárodními smlouvami.

Začlenění Podkarpatské Rusi: Autonomie a mezinárodní uznání

Podkarpatská Rus oficiálně vstoupila do složení Československa jako autonomní jednotka v roce 1919. Svatogermánská mírová smlouva z 10. září 1919 a Trianonská smlouva z 4. června 1920 právně potvrdily toto, oddělujíc Zakarpatí od Maďarska a připojujíc ho k nové republice. Název “Podkarpatská Rus” (Země Podkarpatskoruská) odrážel etnickou identitu Rusínů a region se stal jednou ze čtyř hlavních zemí státu.

Na čele Direktorátu Podkarpatské Rusi původně stál Grigorij Žatkovič, americký Rusín, jmenovaný Masarykem. Později, od roku 1920, vedl Augustin Vološin, významný pedagog a politik, který usiloval o rozšíření autonomie. Podrobnosti o autonomii v historických zdrojích. Tato období bylo poznamenáno vytvořením orgánů samosprávy, pozemkovou reformou a ochranou národních práv. Československá vláda investovala do regionu, budovala silnice, mosty a školy, což radikálně zlepšilo infrastrukturu.

Ekonomicky se Zakarpatí proměnilo z agrární zaostalé oblasti na “perlu” Karpat. Za Čechů vzniklo přes 100 ukrajinských škol, gymnázií v Užhorodu a Mukačevu a také první univerzitní střediska. Energetický boom – výstavba 50 vodních elektráren – zajistil elektrifikaci vesnic, kde dříve panovala temnota. Platy učitelů dosahovaly 200-300 korun a dělníků v továrnách 150-200, což bylo dvakrát více než za Maďarů. Život v Podkarpatské Rusi za Čechů.

Kulturní rozkvět byl neméně působivý: vycházely noviny “Rusin” a “Nová svoboda”, fungovaly divadla a folklórní soubory popularizovaly huculské tradice. Tolerantní politika Prahy podporovala mezi etnický dialog mezi Rusíny, Čechy, Slováky a Židy.

Rozvoj Zakarpatí v meziválečném období: Úspěchy a výzvy

Od roku 1919 do 1938 se Československo stalo pro Zakarpatí školou demokracie. Parlamentní volby, svoboda tisku a náboženská tolerance kontrastovaly s předchozím útlakem. Národnostní menšina Rusínů získala kulturní autonomii a Vološin se stal symbolem národního obrození. Nicméně autonomie byla omezená: Praha centralizovala finance, což vyvolávalo nespokojenost.

Ekonomický pokrok doprovázely sociální reformy. Pozemková reforma rozdělila statky mezi rolníky a kooperativy stimulovaly zemědělství. Turismus v Karpatech přitahoval Evropany, proměňujíc Jaremče a Sinevir v lázně. Velká deprese v roce 1929 však region zasáhla, zesilujíc emigraci.

Politicky se situace zostřila koncem 30. let. Mnichovská dohoda z roku 1938 vedla k rozpadu Československa a Podkarpatská Rus získala omezenou autonomii. 15. března 1939 byla vyhlášena Karpatská Ukrajina, ale Maďarsko region okupovalo. Tato tragédie přerušila “československou jaro” pro Zakarpatí.

Výročie Prvej Československej Republiky: Dedičstvo pre Zakarpatsko

28. októbra, svetová komunita, najmä na Zakarpatsku, oslavuje 107. výročie vzniku Prvej Československej Republiky – udalosti, ktorá navždy zmenila osud nášho regiónu. Tento deň symbolizuje nielen zrodenie demokratického štátu v srdci Európy, ale aj integráciu Podkarpatskej Rusi, ako sa vtedy nazývalo Zakarpatsko, do progresívneho európskeho priestoru. Po rozpade Rakúsko-Uhorskej ríše v dôsledku prvej svetovej vojny našli Česi, Slováci a Rusíni spoločnú platformu pre slobodu a rozvoj. Viac o oslavách v Užhorode.

Predpoklady vzniku Československa: Od ríše k nezávislosti

Na konci prvej svetovej vojny sa Rakúsko-Uhorská ríša, ktorá po storočia utláčala slovanské národy, začala rozpadávať. 28. októbra 1918 bola v Prahe vyhlásená nezávislá Československá Republika – udalosť, ktorá bola vyvrcholením úsilia českých a slovenských emigrantov v USA a Európe. Kľúčovú úlohu zohrali Pittsburgské dohody z 30. mája 1918, podpísané Tomášom Garriguom Masarykom, Milanom Rastislavom Štefánikom a ďalšími lídrami, ktorí položili základy federatívneho štátu. Masaryk, filozof a demokrat, sa stal prvým prezidentom, stelesňujúc princípy humanizmu a tolerancie.

Pre Zakarpatsko bol tento moment zlomový. Predtým región, známy ako Uhorská Rus, trpel maďarizáciou a ekonomickou zaostalosťou. Rusíni, prevažne Ukrajinci, túžili po sebaurčení. 8. novembra 1918 sa v Chuste zišla Národná Rada Rusínov, ktorá prijala rozhodnutie o pripojení k Československu, dúfajúc v autonómiu a ochranu pred maďarskou revanšou. Tento akt sa stal prvým krokom k integrácii, neskôr zakotvený medzinárodnými zmluvami.

Začlenenie Podkarpatskej Rusi: Autonómia a medzinárodné uznanie

Podkarpatská Rus oficiálne vstúpila do zloženia Československa ako autonómna jednotka v roku 1919. Saint-Germainská mierová zmluva z 10. septembra 1919 a Trianonská zmluva z 4. júna 1920 právne potvrdili toto, oddelujúc Zakarpatsko od Maďarska a pripájajúc ho k novej republike. Názov “Podkarpatská Rus” (Zem Podkarpatskoruská) odrážal etnickú identitu Rusínov a región sa stal jednou zo štyroch hlavných zemí štátu.

Na čele Direktoriátu Podkarpatskej Rusi pôvodne stál Grigori Žatkovič, americký Rusín, menovaný Masarykom. Neskôr, od roku 1920, viedol Augustin Vološin, významný pedagóg a politik, ktorý sa usiloval o rozšírenie autonómie. Podrobnosti o autonómii v historických zdrojoch. Toto obdobie bolo poznamenané vytvorením orgánov samosprávy, pozemkovou reformou a ochranou národných práv. Československá vláda investovala do regiónu, budovala cesty, mosty a školy, čo radikálne zlepšilo infraštruktúru.

Ekonomicky sa Zakarpatsko premenilo z agrárnej zaostalej oblasti na “perlu” Karpát. Za Čechov vzniklo viac ako 100 ukrajinských škôl, gymnázií v Užhorode a Mukačeve, ako aj prvé univerzitné strediská. Energetický boom – výstavba 50 vodných elektrární – zabezpečil elektrifikáciu dedín, kde predtým panovala tma. Platy učiteľov dosahovali 200-300 korún a robotníkov v továrňach 150-200, čo bolo dvakrát viac ako za Maďarov. Život v Podkarpatskej Rusi za Čechov.

Kultúrny rozkvet bol nemenej pôsobivý: vychádzali noviny “Rusin” a “Nová sloboda”, fungovali divadlá a folklórne súbory popularizovali huculské tradície. Tolerantná politika Prahy podporovala medzietnický dialóg medzi Rusínmi, Čechmi, Slovákmi a Židmi.

Rozvoj Zakarpatska v medzivojnovom období: Úspechy a výzvy

Od roku 1919 do 1938 sa Československo stalo pre Zakarpatsko školou demokracie. Parlamentné voľby, sloboda tlače a náboženská tolerancia kontrastovali s predchádzajúcim útlakom. Národnostná menšina Rusínov získala kultúrnu autonómiu a Vološin sa stal symbolom národného obrodenia. Avšak autonómia bola obmedzená: Praha centralizovala financie, čo vyvolávalo nespokojnosť.

Ekonomický pokrok sprevádzali sociálne reformy. Pozemková reforma rozdelila majetky medzi roľníkov a kooperatívy stimulovali poľnohospodárstvo. Turizmus v Karpatoch priťahoval Európanov, premieňajúc Jaremče a Sinevir na kúpele. Veľká depresia v roku 1929 však región zasiahla, zosilňujúc emigráciu.

Politicky sa situácia zostrila koncom 30. rokov. Mníchovská dohoda z roku 1938 viedla k rozpadu Československa a Podkarpatská Rus získala obmedzenú autonómiu. 15. marca 1939 bola vyhlásená Karpatská Ukrajina, ale Maďarsko región okupovalo. Táto tragédia prerušila “československú jar” pre Zakarpatsko.

Súčasné dôsledky: Od dedičstva k partnerstvu

Dedičstvo Prvej Československej Republiky žije na Zakarpatsku. Architektúra Užhorodu – secesné domy a mosty – pripomína toto obdobie. Dnes Česko a Slovensko podporujú Ukrajinu: 398 tisíc Zakarpatcov našlo útočisko v Česku a Slováci prijali 170 tisíc vysídlencov. Oslavy výročia v Zakarpatskom múzeu.

V roku 2025 sa v Užhorode konali slávnosti s diplomatmi, kde zdôraznili hodnoty Masaryka – slobodu a vzájomné porozumenie. Región sa integruje do EÚ, relokujúc podniky z Česka, čo obnovuje “československý” boom. História učí: demokracia je kľúčom k prosperite.

Záverom, výročie Prvej Československej Republiky – pripomienka jednoty slovanských národov. Pre Zakarpatsko to bolo obdobie rozkvetu, ktoré formuje našu identitu. Ctíme minulosť, budujeme európsku budúcnosť.