ОЛЕНІ ШІНАЛІ-МОНДИЧ – 120
Олена Шіналі (Олена Мондич) родила ся 26 септембра 1902 р. в с. Дюлофолво (на території днешньої Румунії, а товды – Семигородського комітату ) у фамилії учителя. Отець єї быв родом из села Осиково Бардійовського округа (Словакія) и з-за свойых свободолюбивых позӱрӱв фурт мусів міняти місто роботы.
По розвалові Австро-Мадярщины фамилія перебрала ся жити у село Ковачовце у Словакію. Туй, у Кошицях, она пройшла середню школу, а пуздніше – ошколованя у Будапешті . У 1921 рокови Олена стає студентков Пражської малярсько-промышленої школы, де учить ся у професорши Маржитки Йонової. Через рӱк переводить ся у Пражську академію изобразителного искуства. Туй, пӱд руководством знамного чеського скулптора Яна Штурсы, родили ся єї перві роботы. У роках 1923-1924 она много раз награждає ся почесныма грамотами. По копченю академії, у 1926 рокови, Олена оддає ся за студента-юриста Ивана Мондича, уроженця с. Нанково, (днешня Хустщина). З первых місяцюв сімейного житя чоловік стає діла неї настоящым помочником и другом.
Оказавши ся на Подкарпатю, Олена Мондич помышляє над идейов увіковічненя русинськых будителюв. Єї талант скулптора проявив ся такой нараз – у 1926 рокови, коли она представила широкӱй малярськӱй соссполности єдну из первых свойых робот— бюст Євгена Фенцика в Ужгороді. Свято одтвореня памнятника стало святом вызнаня таланта скулпторші.
Олена много робить над образами простых людий. Появлявуть ся: скульптура «Пастух-вувчарь», композиції «Лісоруб», «Алегорична композиція», «Карпаторусинська співанка».
У 1927 рокови Олена Мондич подписує контракт на розробку и зведеня памнятника Т.Г. Масарику, президентови республікы. Памнятник было одкрыто в Ужгороді у маю 1928 рока.
Портретна галерея, создана О. Мондич, была доповнена двома бюстами 1929 рока – А. Добрянського (Михайловци и Ужгород).
На 30-і рокы 20 ст. припадає єї творчеськый злет. Так у 1931 рокови одтвореный памнятник А. Митраку в Мукачові (1938 рока мадяре знесли го).
Появляться цілій шор портретӱв современникӱв, меже нима – первого губернатора Подкарпатської Руси Г.Жатковича. Она робить у бронзі цілі галереї портретӱв, жанрові, станкові композиції.
Товды же, в 1931 рокови , у селі Колочава на Міжгірщині быв тоже вчиненый бюст Александрови Духновичови , за котрый майстрыня так и не дӱстала обіцяный юй гонорар – 2000 корун. У селі говорили, ож, пожертвовані людьми на памнятник гроші, присвойив собі єден из заказчикӱв.
Вершинов творчости О. Мондич, як рахувуть спеціалішты искуства, є памнятник А. Духновичу, покладеный у 1933 рокови у Пряшові. На постройку триметрової скульптуры схосновано 80 тисяч людськых пожертвовань. На постаментови Великый Будитель изображеный вєдно из хлопчиком-школашом.
Под час Другої світової войны Олена Мондич проживала у Мукачові. Скульпторша часто были хвора, бо позад влажновти майстерськых вхопила радикуліт. У 1945 рокови она из чоловіком переберавуть ся до Будапешта, пӱзніше – до Кошиць. Туй, колись вызнамна скулпторша, робить бугалтершов, бовташков. Олена часто хворіє. Єї житя оборвало ся 12 марта 1975 рока.
